Эминем тун сайн дуучин. Хоёр долоо хоногийн өмнө тэрээр 43 насыг зооглосон (тэр үеэр нь үүнийг бичье гэж байгаад мартчихаж).
Олон нийтийн сэтгэлд хүрсэн дуу зохиож, тэр нь маш ихээр борлогддог. Одоогийн байдлаар 2015 онд тэрээр 31 сая ам. долларын орлого олчихоод байгаа, нийт хөрөнгө нь 210 сая ам. доллар.
Сүүлийн үед ажлын онцлогоос болоод нэлээд дуу сонсдог болоод байгаа. Эминемийн Guts over Fear (Айдсаа дарсан зориг) дууны үгэнд нэгэн монголын тухай мөр байдаг юм байна. Өөр дуунууд ч бас байдаг байх. Мэддэг хүмүүсээс нь цуглуулж байгаад сайнуудаар нь энд нэг цомог үүсгэчихвэл зүгээр юм уу гэж бодлоо (comment буюу сэтгэгдлийн хэсэгт холбоосыг нь үлдээвэл тун сайн байна :)).
60-аад онд хойд Лондонгийн The Kinks гэдэг хамтлаг барууны ертөнцийг байлдан дагуулсан гэдэг. Тэдний Powerman (Хүчит эр) дуунд бас л монголын тухай бий.
Түүхээ мэдэхгүй хүн ойд төөрсөн сармагчин лугаа адил гэдэг. Нөгөө талаас түүхээ мэддэг монгол барууны соёл урлагийн талаар чамгүй мэдлэгтэй болох, бас тэдний зах зээлд гарахад дөхөм болж магадгүй мэт санагдав.
Миний мэдэхээр барууны соёл урлагт монголчуудын нэвтэрсэн хамгийн эхний тохиолдол бол Самуел Тейлор Колерижийн 1797 онд бичсэн, түүний 3 сор бүтээлийн нэг болох Хубилай хаан шүлэг. Колериж нь англи хэл дээрх утга зохиолын томоохон төлөөлөгч юм. Түүний Шекспирт өгсөн шүүмжлэлүүд нь тун үнэ цэнэтэйд тооцогддог бөгөөд Шекспир нь англи хэл дээрх No 1 зохиолч гэгддэг.
Хубилай хаан шүлэг нь Колериж эмчилгээний зориулалтаар хэрэглэдэг байсан хар тамхиндаа мансууран унтаж байх үед зүүдэнд нь орж ирсэн гэдэг. Энэхүү шүлэгт гарч байгаа монголчуудын 1369 онд алдсан Хубилай хааны зуны ордон болох Шанду нь барууныхны хувьд хүмүүний бүтээж болох гоо үзэсгэлэн, төгс төгөлдөрийн оргил юм. Холливудын Шанду гэсэн нэртэй кино (дуу нь л зүгээр), бас тун олон дуу, шүлэг бий. Мөн 2006 онд Олон улсын сансар судлалын холбооноос Санчир гаригийн Титан хэмээх сарны нэг тивтэй тэнцэх хэсгийг дээрх ордны нэрээр нэрлэсэн.
Монголчууд ч Шандуг алдсандаа тун их харамссан гэдэг. Эзлэгдсэн Шандуг галдан шатаасан. Тогоон төмөр хааны (Ухаант хаан) харууслыг Алтан товч сударт ингэж тусгасан байдаг (Дайду нь өнөөгийн Бээжин):
Элдэв зүйл, эрдэнээр шулуухан сайхнаар бүтсэн Дайду минь
Эртний хаадын суусан зуслан Шандугийн Шар тал минь
Сэрүүн сайхан Хэйбүн Шанду минь
Улаан халзан туулай жил алдсан хайран Дайду минь
Өглөө манагар (эрт) өндөр дээр гарваас сайхан униар чинь
Ухаант хаан миний өмнө Лаган, Ибагу хоёр хийж бөлгөө
Ухаж мэдэж, тавьж илгээв хайран Дайдуг
Ухаан үгүй төрсөн ноёд, улсаа харж эс үзэлцэв
Уйлж хоцров би
Нутагт хоцорсон улаан бяруутай адил болов би.
Элдэв зүйлээр бүтсэн найман талт цагаан суврага минь
Их улсын нэр төрийг аван суусан
Есөн эрдэнээр бүтсэн Дайду хот минь
Дөчин түмэн Монгол улсын нэр төрийг аван суусан
Дөрвөн хаалгат дөрвөлжин их Дайду хот минь
Шашин номыг дэлгэрүүлэн явтал
Төмөр шат хугарчээ, хайран Дайду хот минь
Нэр төр минь
Хаанахь яанахь монгол улсаа
Харуулдан хайгуулдагч хайран Дайду минь
Өвлийн өвөлжих үгүй балгас минь
Зуны зуслан Хэйбун Шанду минь
Сайхан Шар тал минь
Лаган, Ибагу хоёрын үгэнд эс орсон хорон минь
Хутагтан байгуулав, хулсан ордыг
Хувилгаан сэцэн хаан зуснам бөлгөө
Хэйбүн Шандуг хумьж автав, Хятад улсад
Хурьцах муу нэрийг Ухаант хаанд тавив.
Хамгаар байгуулав, хан Дайдуг
Харшлан авалцам бөлгөө хайран Дайдуг
Хамж автав, Хятад улсад,
Харшлах муу нэрийг Ухаант хаанд тавив.
Элдвүүдээр байгуулав, эрдэнэ Дайдуг
Эрхлэн зусам бөлгөө,Хэйбүн Шандуг
Эндэж автав. Хятад улсад,
Эргэх муу нэрийг Ухаант хаанд тавив.
Хаан эзний зөөсөн их нэр төрийг
Гайхамшиг Сэцэн хааны барьсан хайран Дайдуг
Хамаг улсын шүтээн тулга эрдэнэт хотыг
Хамж автав, Хятад улсад, хайран Дайдуг.
Хан тэнгэрийн хөвгүүн Чингис хааны алтан ураг
Хамаг бурхны хувилгаан Сэцэн хааны алтан харшийг
Хамаг бодисон нарын хувилгаан Ухаант хаан
Хан тэнгэрийн заяагаар алдав, хайран Дайдуг.
Хан эзний хасбуу тамгыг ханцуйлж гарав
Хамаг дайсны дотроос хатгалдан гарав
Буха төмөр чинсан булха (дайсан) дотроос
Хан эзний урагт хан орон болтугай түмэн үед.
Гэнэдэж алдав хайран Дайдуг
Гэрээс гарахуйд эрдэнэ шашин ном хоцров тэр цагт.
Гэгээн билэгт бодисун нар ялгатугай хойд цагт
Хэрж ирж тогттугай, Чингис хааны алтан урагт.
Үүний Wikipedia-гийн англи орчуулга нь тун таалагдав (англи хэл сурч байгаа бол харьцуулж уншвал тун зүгээр):
My Daidu, straight and wonderfully made of various jewels of different kinds
My Yellow Steppe of Xanadu, the summer residence of ancient Khans.
My cool and pleasant Kaiping Xanadu
My dear Daidu that I've lost on the year of the bald red rabbit
Your pleasant mist when on early mornings I ascended to the heights!
Lagan and Ibagu made it known to me, the Sage Khan.
In full knowledge I let go of dear Daidu
Nobles born foolish cared not for their state
I was left alone weeping
I became like a calf left behind on its native pastures
My eight-sided white stupa made of various precious objects
My City of Daidu made of the nine jewels
Where I sat holding the reputation of the Great Nation
My great square City of Daidu with four gates
Where I sat holding the reputation of the Forty Tumen Mongols
My dear City of Daidu, the iron stair has been broken.
My reputation!
My precious Daidu, from where I surveyed and observed
The Mongols of every place.
My city with no winter residence to spend the winter
My summer residence of Kaiping Xanadu
My pleasant Yellow Steppe
My deadly mistake of not heeding the words of Lagan and Ibagu!
The Cane Palace had been established in sanctity
Kublai the Wise Khan spent his summers there!
I have lost Kaiping Xanadu entirely – to China.
An impure bad name has come upon the Sage Khan.
They besieged and took precious Daidu
I have lost the whole of it – to China.
A conflicting bad name has come upon the Sage Khan.
Jewel Daidu was built with many an adornment
In Kaiping Xanadu, I spent the summers in peaceful relaxation
By a hapless error they have been lost – to China.
A circling bad name has come upon the Sage Khan.
The awe-inspiring reputation carried by the Lord Khan
The dear Daidu built by the extraordinary Wise Khan (Kublai)
The bejeweled Hearth City, the revered sanctuary of the entire nation
Dear Daidu
I have lost it all – to China.
The Sage Khan, the reincarnation of all bodhisattvas,
By the destiny willed by Khan Tengri (King Heaven) has lost dear Daidu,
Lost the Golden Palace of the Wise Khan (Kublai), who is the reincarnation of all the gods,
Who is the golden seed of Genghis Khan the son of Khan Tengri (King Heaven).
I hid the Jade Seal of the Lord Khan in my sleeve and left (the city)
Fighting through a multitude of enemies, I broke through and left.
From the fighters may Buqa-Temur Chinsan for ten thousand generations
Become a Khan in the golden line of the Lord Khan.
Caught unaware I have lost dear Daidu.
When I left home, it was then that the jewel of religion and doctrine was left behind.
In the future may wise and enlightened bodhisattvas take heed and understand.
May it go around and establish itself
On the Golden Lineage of Genghis Khan
No comments:
Post a Comment